Ngày 17/4/2025, UNESCO chính thức công bố Danh sách 16 Công viên địa chất toàn cầu mới, trong đó có Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn, đưa tổng số Công viên địa chất toàn cầu UNESCO trong Mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu của UNESCO lên 229 tại 50 quốc gia. 

Trước đó, tại phiên họp tất cả 58 quốc gia thành viên của Ban Chấp hành UNESCO đã đạt được sự đồng thuận phê duyệt 16 công viên địa chất mới, theo các khuyến nghị của Hội đồng Công viên địa chất toàn cầu UNESCO trong các cuộc họp vào tháng 9 và tháng 12/2024. 

Năm nay, 16 công viên địa chất mới được công nhận nằm ở 11 quốc gia gồm: Trung Quốc (Kanbula và Yunyang), Bắc Triều Tiên (Núi Paektu), Ecuador (Napo Sumaco và Tungurahua), Indonesia (Kebumen và Meratus), Ý (Mur), Na Uy (Bờ biển Fjord), Hàn Quốc (Đan Dương và Kyungbuk), Ả Rập Saudi (Salma và Bắc Riyadh), Tây Ban Nha (Costa Quebrada), Vương quốc Anh (Arran) và Việt Nam (Lạng Sơn).

Công viên địa chất (tiếng Anh: geopark) là một khu vực có ranh giới địa lý-hành chính rõ ràng, liền khoảnh, trong đó chứa đựng một tập hợp các DSĐC có giá trị khoa học, giáo dục, thẩm mỹ và kinh tế. Đồng thời khu vực đó còn là nơi hội tụ được các giá trị khác về cảnh quan, đa dạng sinh học, khảo cổ, lịch sử, văn hóa, xã hội... Tất cả các giá trị đó cùng được nghiên cứu, đánh giá, bảo tồn và khai thác, sử dụng một cách bền vững. Công viên địa chất cần có diện tích đủ lớn để có thể đóng góp đáng kể vào công cuộc phát triển kinh tế-xã hội của địa phương, đặc biệt là dưới hình thức phát triển du lịch và các dịch vụ phụ trợ khác. 

Công viên địa chất toàn cầu UNESCO: Manh nha từ những năm cuối của thế kỷ 20, những Công viên địa chất đầu tiên trên thế giới đã được thành lập vào năm 2000 ở Châu Âu, hình thành nên Mạng lưới Công viên địa chất Châu Âu (EGN) năm 2001. Năm 2004 UNESCO đã bảo trợ cho việc hình thành Mạng lưới Công viên địa chất Toàn cầu (Global Geoparks Network, GGN). Năm 2008 cũng theo mô hình đó Mạng lưới Công viên địa chất  Châu Á-Thái Bình Dương (APGN) được thành lập. Ngày 17/11/2015, phiên họp toàn thể của Đại hội đồng UNESCO đã phê duyệt Chương trình Khoa học Địa chất và Công viên địa chất Quốc tế (IGGP), qua đó chính thức thông qua danh hiệu “Công viên địa chất Toàn cầu UNESCO”. Một Công viên địa chất muốn được UNESCO xem xét, công nhận là Công viên địa chất Toàn cầu cần đáp ứng một số yêu cầu tiên quyết: Đã tồn tại trên thực tế ít nhất một (01) năm trước khi trình hồ sơ; có một số DSĐC tầm cỡ quốc tế; có Ban quản lý có đủ năng lực và quyền hạn để điều hành mọi hoạt động của Công viên địa chất, có kế hoạch quản lý và nguồn kinh phí hoạt động ổn định dài hạn và hàng năm; có các hoạt động tuyên truyền, quảng bá về hình ảnh của Công viên địa chất, nâng cao nhận thức cộng đồng của người dân địa phương; tham gia tích cực vào các hoạt động của Mạng lưới các Công viên địa chất  Toàn cầu.

Nằm giữa những đỉnh núi đá vôi ở miền bắc Việt Nam, Công viên địa chất Toàn cầu UNESCO Lạng Sơn kể một câu chuyện đáng chú ý về sự thay đổi của biển, phun trào núi lửa và hệ sinh thái đang phát triển. Công viên địa chất là một kho lưu trữ tự nhiên, lưu giữ bằng chứng về sự tiến hóa của sự sống qua nhiều thời đại. Những tảng đá lâu đời nhất của công viên cho thấy dấu vết của một đáy biển cổ đại, nơi từng là nơi sinh sống của bọ ba thùy - sinh vật biển trông giống như lớp động vật chân đốt và lớp bút đá, loài động vật biển đầu tiên sống theo bầy đàn. Khi nước biển rút đi, nó để lại các lớp đá phiến, đá sa thạch và đá vôi và cảnh quan núi lửa xuất hiện. Một trong những địa điểm địa chất đáng chú ý của Công viên địa chất là Trũng Na Dương - một vùng trũng tự nhiên mang đến cái nhìn hiếm có về môi trường Đông Nam Á cách đây khoảng 40 đến 20 triệu năm. Các hóa thạch được tìm thấy ở đây cho thấy một hệ sinh thái nhiệt đới tươi tốt, giàu thực vật và động vật, đồng thời cung cấp những hiểu biết quan trọng về cách động vật có vú di chuyển giữa các lục địa. Địa chất đặc biệt của khu vực này cũng ảnh hưởng đến nông nghiệp địa phương, với đất giàu khoáng chất hỗ trợ các loại cây trồng như Na và Hồi. Khối núi đá vôi Bắc Sơn – một dãy núi nổi bật được hình thành từ các trầm tích đáy biển cổ đại – hé lộ dấu vết của một số cư dân đầu tiên của Việt Nam, với các công cụ bằng đá, đồ tạo tác bằng gốm và các địa điểm chôn cất cung cấp cái nhìn tổng quan về cuộc sống thời tiền sử.

Công viên địa chất là nơi sinh sống của nhiều nhóm dân tộc khác nhau bao gồm người Kinh, Nùng, Tày và Dao, những người duy trì ngôn ngữ, nghề thủ công và truyền thống độc đáo. Trung tâm của đời sống tâm linh của khu vực là Đạo Mẫu, tín ngưỡng thờ Mẫu, kết hợp âm nhạc, hầu đồng và kể chuyện để tôn vinh các vị thần được cho là cai quản các cõi trời, đất, núi, rừng và nước. Truyền thống văn hóa phong phú của Lạng Sơn vẫn tiếp tục cho đến ngày nay trong các lễ hội sôi động, trang phục truyền thống và nghệ thuật dân gian như hát Then, được mô tả giống như nhịp điệu của thần tiên và đàn tính. Tín ngưỡng thờ Mẫu và hát Then đều được ghi vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO. Các tập tục văn hóa này, được truyền qua nhiều thế hệ, vẫn là trung tâm của bản sắc cộng đồng địa phương.

Một số hình ảnh về Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn UNESCO

Phạm Hương tổng hợp – Phòng Quản lý Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn (Trung tâm Xúc tiến Đầu tư, Thương mại và Du lịch Lạng Sơn)